滨州市公路局召开全市公路系统2017年度安全生...
Ауаа?сыра ры?иара аиндекс – уи ат?ыла??а реи?ыр?шразы и?ыр?аауа аинтегралт? рбагоуп. Уи ауаа?сыра ры?с?азаареи р?арадырреи ры?а?ара, ауаа?сыра ша?а а??ра ныр?уа, иара убас ауаа ры?с?азаара егьыр? аган??а зеи?шроу шьа??наргылоит а??ааразы.
Ауаа?сыра ры?иара аиндекс ианаго
[аредакциазура | акод аредакциазура]Ауаа?сыра ры?иара аиндекс – уи ат?ыла??а реи?ыр?шразы и?ыр?аауа аинтегралт? рбагоуп, иара ашьа??ыргыларазы иах?а?шуеит ауаа?сыра ры?с?азаареи р?арадырреи ры?а?ара, ауаа?сыра ша?а а??ра ныр?уа, иара убас ауаа ры?с?азаара егьыр? аган??а зеи?шроу аилкааразы арбага??а. Ауаа?сыра ры?иара аиндекс ат?ыла??еи арегион??еи реи?ыр?шразы зегьы еицырзеи?шу мыругоуп. Атермин аха?а англыз бызш?ала Human Development Index (HDI) абас иры?уеит. И?оуп еи?агоу аматериал??а р?ы уи агуманитарт? ?иара аиндекс ??а иахьашь?оугьы.
Ауаа?сыра ры?иара ауа?ы изин??а рыхьчара иад??алоуп, уи ат?ыла?ы и??ынхо ауаа?сыра зегьы рзы апотенциал ашьа??ыргылара?ы ицхырааг?оуп. 1990 шы??са раахыс Еиду Амила???а Реи?каара и?нажьхьеит 800 инарзына?шуа ауаа?сыра ры?иара иазкыз аж?ах???а. 2018 шы??сазы ауаа?сыра ры?иаразы аж?ах? а?ы иарбоуп 189 т?ыла, а?а?арба??а рышьа??ыргыларазы рхы иадырх?оит 2017 шы??сазт?и адырра??а. Уахь иа?анакыз ат?ыла??а р?ынт? 59 иреи?а?оу а?иара аиндекс рымоуп, 53 – и?араку аиндекс, 39 – абжьарат? индекс, 38 – т?ыла ила??у а?иара аиндекс рымоуп.
Ауаа?сыра ры?иара аиндекс а?оурых
[аредакциазура | акод аредакциазура]Ха?ала уа?ык и?иара зеи?шроу аилкаара уада?уп, уи ианы?шуеит ат?ыла?ы и?оу аекономикат? ?агылазаашьа адагьы, иара ипотенцаил ат?ыла?ы рхы ишадырх?огьы. Аиндекс шьа??ыргылан 1990 шы??сазы г?ы??ык аекономистц?а рыбзоурала, дара рг?ы? напхгара аи?он пакистант?и аекономист Махбуб уль-Хак. Иара 1985–1988 шы??с??а раан Пакис?ан афинанс??а рминистрс ды?ан. 1996 шы??сазы иара а?ала?ь Исламабад еи?икааит ауаа?сыра ры?иара аиндекс Ацентр. Уа?а Аладат?и Азиа арегион а?ы и??ынхо ауаа?сыра ры?иара апотенциал зеи?шроу аилкааразы анаукат? ??аара м?а?ыргоит. Махбуб уль-Хак и?с?азаара дал?ит 1998 шы??сазы, иара иа?а?ыр азы Еиду Амила???а Реи?каара иа?шьнагеит а?арауа? ихь? ала апремиа. Уи ранаршьоит адунеии арегион??еи р?ы а?арауа ауаа?сыра ры?иаразы злагала дуу. Исламабад ак?зар, еи?каауп ацентргьы, Махбуб уль-Хак ихь? зху. А?арауа? иих?ыцыз аконцепциа, амила?т? ?иара аз?аара?ы ановаторт? ?азшьа аман. Махбуб уль-Хак дицхрааит иара и?ыза – индиат?и а?арауа?, Нобель ипремиа алауреат Амартиа Сен. Дара ауаа?сыра ры?иара аиндекс аныры?хьа?оз иаларгалеит Платони Аристотели злац?аж?оз ?анасы? аформат?. Ауа?ыт?ы?са а?иара аконцепциа агуманистт? ?азшьа а?аны ра?хьа?а далац?аж?еит Иммануил Кант. Иара дызус?азаалак ауа?ы иха?ара ауп зегь реи?а ихадоу, зых? ?аракны ишьат?у ??а и?хьа?он. Кант иусум?а ?Критика чистого разума? ??а хь?ыс измоу а?ы ус и?уан: ?Хы??кыс и?оу ауа?ы иоуп, дарбанзаалак, Анц?агьы уахь днала?ан, имам азин ауа?ы харх?агак еи?ш изны??ара?.
Ауаа?сыра ры?иаразы еиуеи?шым аж?ах???а р?ы ишазг?ар?о ала, ауаат?ы?са рпотенциал аекономикат? ?иара мацара ак??ам ианы?шуа. Уи анырра ана?оит ат?ыла?ы аалы? и?рыжьуа а?а?ара зеи?шроугьы. Аекономика, ауаа?сыра ры?иара иацхраарц азы, ат?ыла? и?оу амали аекономикат? лшара??еи зегьы еицырзеи?шзар ауп, еи?араны зегьы ахарх?аразы азин рымазар ауп. И?азар ауп аусур?ат? ?ы???а, амамзаареи а?арреи ма?зар ауп, еи?аразар ауп ахац?еи а??сеи рзин??а, а?ареи амедицинат? цхыраареи зегьы еи?араны ироуроуп, асоциалт? еи?арамра а?ыхт?уп. Ус а??ын??арра еи?а ауа?ы изааиг?ахоит ??а ры?хьа?оит. Аекономикат? ?иара ари а?агылазаашьа?ы ауа?ы идырра??а рхарх?аразы алшара ина?ар ауп. Ауа?ы ипотенциал ахарх?ара?ы апроблема??а анц?ыр?уа а?иара ?ала?ом, убри аан еи?а ихадахоит ауааж?ларра, аекономика, а??ын??арра.
Аиндекс аконцепциа??а
[аредакциазура | акод аредакциазура]1990 шы??сан?а и?иахьаз, зекономика??а шьа??гылахьаз ат?ыла??а р?агылазаашьа еилыркаауан. Еи?арак изх?а?шуаз ур? ат?ыла??а рекономика??а ша?а ирласны и?ио, ауаа?сыра ирымоу амал зеи?шроу, атауар??а р?ыжьразы р?агылазашьа, иара убас ама?зура??а русура??а шышьа??гылаз ауп. Аха, 1990 шы??сазы еилкаахеит уи амодель ал?ш?а шамам. Убри а?ныт?, ауааж?ларреи ж?ларбжьарат?и аи?каара??а ?беи (Еиду Амила???а Реи?каара, Адунеизегьт?и абанк) еи??дырш?еит 4 – концепциак. Аконцепциа??а еицырзеи?шны и?аз, дара шьаг?ы?с ирымаз – а?иара?ы ауа?ы иак?ын хы??кы хадас и?аз.
Ра?хьат?и аконцепциа: ауаа?сыра ры?иара аконцепциа – 25 шы??са ра?хьа иц?ырган. Питирим Сорокин абас и?уан: ?Ауааж?ларра зеи?шразаалак, иара алахьын?а знапы иану уи иалоу ауаа роуп. Ауааж?ларра ахшы? змам, ига?оу ауаа рыла ишьа??гылазар, а?иарагьы залшом. Зыхшы? бзиоу, а?ыба? злоу ауаа рац?а ахьы?оу ат?ыла??а р?ы ауааж?ларрагьы еи?а хым?ада еи?каауп, аицынхаразгьы еи?а иманш?алоу аформа шьа??гылоуп. Аж?лар??а р?оурых, дара ры?иареи рыиа??аареи, ахшы? азышь?ны уанах?а?шуа иубоит, уи зегьы зых?ьо ауаа?сыра рха?ашьа а?а?сахуеит а?ныт? ауп?.
Ауааж?ларра ирымоу аресурс хада – ауаа роуп, ша?а р?арадырреи, рдоу?ат? культуреи ?араку еи?ш, и?аракхоит аресурсгьы. Ауаа?сыра ры?иара аиндекс арбага??а 1990 шы??са раахыс Еиду Амила???а Реи?каара им?а?наго а?иара апрограмма а?ны??а есышы??сат?и а?асабрба??а р?ы ианыр?оит.
Ауаа?сыра ры?иара андекс аныры?хьа?о рхы иадырх?оит арбага??а х-хкык:
- Ауаа?сыра ша?а шы??са ныр?уа;
- А?ышьа-а?хьашьа ахьын?ардыруа, иах?а?шуеит, иара убас, ша?а шы??са а?арадырра иа??дыр?уа;
- Ауаа?сыра ры?с?азаара аха?абзиара а?а?ара ?ыр?аауеит амила?т? аваловт? хаш?ала зеи?шроу еи?ш.
Иааидкыланы ауаа?сыра ры?иара аиндекс аилкааразы рхы иадырх?оит ишьа??ыргылоу, анаукат? знеишьа??а рыла ишьа??ыр????оу арбага??а рсистема. Уи асоциалт? ?иара ахы?хьа?арат?ии аха?ашьат?ии а?азшьарба??а аанар?шуеит. Уахь иа?анакуеит: ауа?ыт?ы?сат? патенциал а?иара аиндекс, аг?абзиаразы еиуеи?шым арегион??а р?ы а?агылазаашьа зеи?шроу, а?арадырра а?а?ара, аекономикат? ?иара, иара убасгьы иа?анакуеит ауаа?сыра ша?а ахаш?ала рымоу, а?с?бара акоеффициент, апрофессионалт? ?арадырра а?а?ареи у??а егьыр?гьы. 2010 шы??сазы, Ауаа?сыра ры?иара аиндекс аилкааразы рхы иадырх?оз акоеффициент??а рхы?хьа?ара иацыр?еит, аиндекс аха?агьы аи?акра??а алагалан. Уи алагьы а??аара?ы ирых?а?шуа иалагеит и?ыцу аиндикатор??а х?а: ауаа?сыра ры?иара аиндекс ры?хьа?он ат?ыла??а рекономикат? ?агылазаашьеи агендерт? аи?арамра??еи ирыд??аланы, а?арра аиндексгьы рхы иарх?аны.
Ауаа?сыра ры?иара аиндекс а?а?ара зеи?шроу еи?ш ат?ыла??а ршоит: зы?а?ара даара и?араку (уахь иа?анакуеит 42 т?ыла), зы?а?ара ?араку (43 т?ыла), абжьарат? ?агылазаашьа змоу ат?ыла??а (42 т?ыла), зы?иара а?а?ара ла??у (42 т?ыла).
Ауаа?сыра ры?иара аиндекс аформула
[аредакциазура | акод аредакциазура]Аиндекс аилкааразы рхы иадырх?оит арбага??а 3: а??ра ан?ыра, а?арадырра а?а?ара, иара убас ат?ыла?ы аматериалт? ?а?ара зеи?шроу. Аиндекс иаанар?шуеит т?ылацы?хьа?а ари ауа? изы ихадоу аспект??а реи??ырш?ара шалыршахо. Ра?хьа?а иг?ар?оит аспектцы?хьа?а процентла ша?а и?оу, убри аан ат?ыла??а зегьы еицырзеи?шу асхема рхы иадырх?оит. Ус, а??ран?ыра?ы ирыдыркылеит 85 шы??са – и?араку рбагоуп ??а; а?арадырра?ы – 100% ауаа 3 ?а?арак а?ара рымазар ауп, уа?ыцы?хьа?а изы 40000 доллар р?ын?а ат?ыла?ы и?рыжьуа атауар??а рых? абжьарат? рбага арт?озар ауп. Уи ана?с ат?ыла?ы ааизакны х-индекск рыбжьарат? арбага ры?шаауеит.
А??ран?ыра аиндекс: уи ишьа??ыр????оу рбагоуп (ЕАР а?иара апрограмма ишьа??нар????еит):
- амаксималт? рбага – 85 ш.
- аминималт? – 25ш.
А?арадырра аиндекс (15 шы??са иреи?ау рзы):
- амаксималт? – 100%
- аминималт? – 0%
Ат?ыла?ы и?рыжьуа атауар??а рых? абжьарат? рбага:
- амаксималт? рбага – 40000 дол
- аминималт? – 100 дол.
Иреи?а?оу ауаа?сыра ры?иара рбага – 1, аминималт? – 0. Иреи?а?оу арбага??а змоу ат?ыла??а р?ы а??ран?ыра 85 ш. р?ына ина?озар ауп, ат?ыла?ы и?рыжьуа атауар??а рых? абжьарат? рбага 40000 дол. ы?азар ауп, уи ана?с, 100% ауаа?сыра а?ышьа-а?хьашьа рдыруазароуп, абжьарат?ии иреи?а?оу а?араиур?а??еи р?ы а?ара р?озар ауп ур? реи?ара?ык. Зегь реи?а иреи?а?оу арбага иазааиг?оу т?ылоуп Норвегиа, уа?а ауаа ры?иара аиндекс 0,944 р?ын?а ина?оит. Ауаа?сыра ры?иара аиндекс 0 ахьы?оу ат?ыла??а р?ы а??ран?ыра 25 шы??са р?ын?оуп иахьы?оу, егьыр? арбага??агьы ла??уп, 100-?ык ауаа?сыра а?ышьа-а?хьашьа рыздыр?ом. Уи а?ыза аи?ахара ы?оуп иахьазы Сиерра-Леоне, уа?а ауаа?сыра ры?иара аиндекс 0,275 а?ын?оуп иахьына?о. Аиндекс 0,5 иреи?оу арбага ахьы?оу – ила??у ?иароуп ??а и?хьа?оуп, 0,8 иреи?ау - и?араку рбагоуп ??а азг?а?оуп.
Ат?ыла??а ауаа?сыра ры?иара аиндекс и?араку арбага анаадыр?шуа, ауаа?сырагьы ры?с?азаара аха?абзиарагьы ?аракхоит. 1990 шы??са раахыс апрогресс еи?ш?амызт. Т?ыла??ак р?ы аконфликт??еи ачымазара??еи ирых?ьаны апрогресс аанкылан. Ус Мрагыларат?и Европеи Азиеи СССР аилыбгара иах?ьаны, 1990 шы??сазы ауаа?сыра ры?иара аиндекс ка?ауеит. Африка ак?зар, уа?а аконфликт??еи ачымазара??еи ирых?ьаны а??ран?ыра акыр?а ила??ит, уи ауаа?сыра ры?иара аиндекс ианы?шит. И?ан т?ыла??ак р?ы апрогресс шь?ахь?а акыр?а ианцозгьы, аам?а кьа?к иалаг?аны, аж?ашы??са??а рыла ат?ыла?ы и?а?аз анхдырбгоз. Аам?а цацы?хьа?а ат?ыла??а р?ы и?оу ауаа?сыра ры?иара аиндекс арбага??а еи?а еизааиг?ахозаргьы, ур? реи?арамра убарат?ы и?оуп. Уи афакт апрогресс иа?агылоу акоуп. Абаланс а?амзаара, ауаа ирымоу амал ахьеи?арам, а?арадырра а?а?ара аи?шымзаара, аг?абзиара а?агылазаашьа, атехнологиа??а рхарх?ара ауаа?сыра иахьрымам уи аиндекс ианы?шуеит. Уи аи?арамра иахыл?иаауеит иш?ар?оу асоциалт? ц?ыр?ра??а, и?алоит уи аекстремизмгьы ц?ырнагар.
Уаж?т?и аам?азы излац?аж?о – а??ын??арра а?ны??а афинанст? еи?арамра ауп, ус и?оуп егьыр? ауаа?сыра раас?а процентк амал рац?а змоу ауаа. Ха?ала уи а?агылазаашьа уалац?аж?озар, аи?каара ?Оксфам интернешнел? и?ана?аз аж?ах? а?ы иаадыр?шит адырра??а: ус, и?оуп 8-?ык ауаа?сыра, змал 3,6 миллиард?ык и?ару ауаа ирымоу амал иа?ароуп. Ауаа?сыра ры?иара аиндекс ахьеи?арам ат?ыла??а р?ы и?оуп аг?абзиарахьчара?гьы аи?арамра. Зиндекс ?араку а??ын??арра??а р?ы а??ран?ыра 79,5 р?ын?а ина?оит, убри аан, зиндекс ла??у р?ы уи 60,8 роуп иахьы?оу. Гонконг а??ран?ыразы зегь реи?а и?араку арбага??а ы?оуп, уи 84,1 а?ын?а ина?оит, уи 1,6-нт? еи?ауп Сиерра-Леоне и?оу а??ран?аразы арбага аас?а (52,2 ш.). Ат?ыла??а рыбжьара иара убас и?оуп а?арадырра?гьы аи?арамра. Зиндекс ?араку ат?ыла??а р?ы ауаа а?ара р?оит 7,5 шы??са рыла еи?аны.
Алитература
[аредакциазура | акод аредакциазура]- Козырева М. П., Смирнов А.И. Счастье осмысленное или спонтанное. Социологическая наука и социальная политика. №4(20), 2017.
- Чепурных М. Индексы счастья: опыт Запада, социологический обзор.
- Косьмин А.Д., Косьмина Е.А., Колесников Л.Ф. Качество жизни как функция и аргумент качества человека // Вестник экономической интеграции. – 2014. – No 2. – c.14
- Горбунова Ольга Николаевна – методологии расчета, показатели и индикаторы
- Намлинская О. Экономика счастья: особенности определения и перспективы развития в условиях модернизации